Bjarni Ben segir að verðtrygging sé hugsanlega ólögleg.

Bjarni Ben loksins að átta sig?

 

Eftirfarandi er lögfræðiðálit sem fengið var fyrir tilstilli Hagsmunasamtaka Heimilanna.

Hér á eftir verður rakinn aðdragandi lagsetningar 13. gr. laga nr. 38/2001 sem fjallar um verðtryggingu greiðslna og þau lagasjónarmið sem hún byggir á.

1. málsgrein 1. greinar laga nr. 71/1966, lög um verðtryggingu fjárskuldbindinga, er efnislega tekin aftur upp í frumvarp að lögum nr. 13/1979.  Upphaf 1. gr. laga nr. 71/1966, er eftirfarandi:

“Eigi er heimilt frekar en leyft er í lögum þessum að stofna til fjárskuldbindinga í íslenskum krónum eða öðrum verðmæli með ákvæðum þess efnis, að greiðslur, þar með taldir vextir, skuli breytast i hlutfalli við breytingar á vísitölum, vöruverði, gengi erlends gjaldeyris, verðmæti gulls, silfurs eða annars verðmælis.”

 Í athugasemdum með frumvarpi að lögum nr. 71/1966, er gert ráð fyrir því að verðbætur komi á greiðsluna, þannig að endurgreiðsla verði verðbætt (ekki höfuðstóll).  Það er beinlínis gert að hugtakaskilgreiningu verðtryggingar að greiðslan sé verðbætt. Um þetta segir svo í skýringum á 1. gr.,:

“Með fjárskuldbindingu er átt við hvers konar greiðsluskyldu, hvort sem hún er ákveðin í peningum, þjónustu, fríðu eða annarri mynd.

Hugtakið verðtrygging er tekið í víðri merkingu og á við hvers konar tilvik, þar sem um er að ræða, að greiðsla eða fullnæging sé tengd breytingu á vísitölu, vöruverði, gengi gjaldeyris eða annarri viðmiðun.”

 

Í 34. grein laga nr. 13/1979, segir að:

 “Stefna skal að því að verðtryggja sparifé landsmanna og almannasjóða. Í því skyni er heimilt, eins og nánar greinir í þessum kafla, að mynda sparifjárreikninga og stofna til lánsviðskipta í íslenskum krónum eða öðrum verðmæti með ákvæðum þess efnis, að greiðslur, þar með taldir vextir, skuli breytast í hlutfalli við verðvísitölu eða gengi erlends gjaldeyris, sbr. 39. gr.”

Meginreglan er því sú að það eru greiðslur sem skulu verðbættar ekki höfuðstóll.

 

Í 33. gr. laga nr. 13/1979,  til bráðabirgða, við 13. grein laga nr. 10/1961, um Seðlabanka Íslands. Ákvæðið er svo hljóðandi:

“Vaxtaákvarðanir á árunum 1979 og 1980 skulu við það miðaðar, að fyrir árslok 1980 verði í áföngum komið á verðtryggingu sparifjár og inn- og útlána, sbr. VII. kafla þessara laga um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár. Meginreglan verði sú, að höfuðstóll skuldar breytist með verðlagsþróun en jafnframt verði nafnvextir lækkaðir.  Afborganir og vextir reiknist af verðbættum höfuðstól. Verðtrygging verði reiknuð í hlutfalli við verðbreytingar. Samhliða verðtryggingu verði lánstími almennt lengdur og skal setja um þetta efni almennar reglur, þar á meðal um heimildir til skuldabréfaskipta af þessu tilefni.”

 

Hér er því í bráðabirgðaákvæði að finna undantekningarákvæði þess að verðbæta megi höfuðstól.

 

Lög nr. 10/1961 um Seðlabanka Íslands voru felld úr gildi á árinu 1986, þegar ný lög nr. 36/1986, voru sett um Seðlabankann.

Annað sérákvæði var sett í lög um vexti og verðtryggingu.

Í 2. mgr.  40. gr. laga nr. 13/1979, segir svo í 2. málsgrein.

“Heimilt er að ákveða verðtryggingu í því formi, að sérstakur verðbótaþáttur vaxta, sem sé tengdur verðlagsbreytingum með formlegum hætti, leggist við höfuðstól láns eða sé hluti forvaxta.”

 

Hér er að finna aðra heimild til þess að reikna verðbætur ofan á vexti og leggja það ofan á höfuðstólinn. Athuga ber að þetta er einungis heimild til þess að láta verðbótaþátt vaxta leggjast við höfuðstólinn en ekki að verðbæta megi höfuðstólinn og leggja verðbæturnar við hann.

Heimilað var sérstaklega með bráðabirgðaákvæðinu og ákvæði 40. gr. Ólafslaganna að leggja verðbætur ofan á höfustól til þess að mæta verðbólgu sem var á þeim tíma 40-50% og því nauðsynlegt að bregðast við því með sérstökum lagaheimildum meðan  það ástand varaði. Önnur niðurstaða hefði falið í sér að greiðslubyrði lána hefði skyndilega orðið afar há vegna verðbólgunnar. 

Bráðabirgðaákvæðið var síðan fellt niður og meginreglan tekin upp í lög 38/2001 um vexti og verðtryggingu án þess að veitt væri sérstök heimild til höfuðstólsfærslu verðbóta.

 

Í gildandi lögum um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 segir 13. gr. :

 

“Ákvæði þessa kafla gilda um skuldbindingar sem varða sparifé og lánsfé í íslenskum krónum þar sem skuldari lofar að greiða peninga og þar sem umsamið eða áskilið er að greiðslurnar skuli verðtryggðar. Með verðtryggingu er í þessum kafla átt við breytingu í hlutfalli við innlenda verðvísitölu. Um heimildir til verðtryggingar fer skv. 14. gr. nema lög kveði á um annað.
Afleiðusamningar falla ekki undir ákvæði þessa kafla.”

 

Ekki er sérstaklega fjallað um 1. mgr. 13. gr. í greinargerð með lögunum en eðlileg orðskýring á orðinu greiðsla og með vísan til aðdraganda lagasetningar er að hún nái til afborganna og vaxta en ekki höfuðstóls sbr. orðalag  34. gr. laga nr. 13/1979, „greiðslur þar með taldir vextir”. Það styður einnig þessa skýringu að sérstök heimild var áskilin til þess að reikna verðbætur á vexti, sbr. 2. mgr. 40. gr. laga nr. 13/1979 og leggja við höfuðstól og sama gildir um sérstöku heimild til þess að leggja verðbætur við höfuðstól sem veitt var með bráðabirgðaákvæði sem fellt var niður, sbr. 13. gr. laga nr. 13/1979.

Gegn þessari skýringu er sú skýring að höfuðstól sé greiðsla á sama hátt og afborgun (heildargreiðsla) á meðan afborgun er  skilgreind sem hlutagreiðsla. Gegn þeirri skýringu mælir að  talað er um greiðslurnar í fleirtölu (13. gr.) og því nærtækt að vísað sé til afborganna og vaxtagreiðslna. 

 

Þegar rætt er um höfuðstól láns er fremur notað orðið eftirstöðvar láns fremur en greiðsla. Þegar greitt er upp lán þá er talað um uppgreiðslu láns en ekki uppgreiðslu greiðslu. Almenn orðanotkun mælir því gegn þeirri skýringu að höfuðstóll sé talinn greiðsla í lagatextanum þó að lagaheitið kæmi til greina í einstökum tilvikum í öðrum réttarsamböndum.

 

Yrði niðurstaðan sú að telja að höfuðstóll sé greiðsla í lagatextanum  nægir það ekki þar sem ekki er rætt um aðferðina í lögunum við að reikna út verðbæturnar og leggja ofan á höfuðstólinn eins og gert var með tveimur ákvæðum í Ólafslaganna. Telja verður að aðferðin útheimti jákvæða lagaheimild í ljósi þess að aðferðin felur í sér að lagðar eru verðbætur ofan á höfuðstól og sú aðferð felur í sér viðbótar lánveitingu í hvert sinn sem verðbætur eru reiknaðar. Slíka jákvæða lagaheimild er að finna í reglum Seðlabankans en þar er aðferðinni lýst, sbr. 4. gr. reglna nr. 492/2001.

 

Samskonar aðferðarlýsing þyrfti að vera til staðar í lögum um vexti og verðtryggingu. Það er ekki sjálfgefið þó að höfuðstóll teljist greiðsla (heildargreiðsla) að reiknaðar verðbætur leggist við höfuðstól. Almenna reglan er að afborganir og vextir ásamt verðbótum séu staðgreiddar.

 

Meginreglan skv. Ólafslögunum,  lög 13/1979, var eftir sem áður að reikna skyldi verðbætur ofan á greiðslur, sbr. 34. gr. laga nr. 13/1979.  Sjálfstæðar lagaheimildir við hlið meginreglunnar hefðu verið óþarfar ef greiðsla hefði verið talin ná til höfuðstóls og ekki hefði þurft að lýsa því hvernig bæta átti verðbótum við höfuðstól. 

Núgildandi lög byggja á sama lagagrundvelli og  er það því niðurstaðan með vísan til framanritaðs að ekki sé  lagastoð fyrir því að reikna verðbætur ofan á höfuðstól fjárskuldbindinga, sbr. reglur Seðlabanka Íslands nr.  492/2001:

"III. Verðtryggð útlán.
4. gr.
Verðtrygging láns með ákvæði um að höfuðstóll þess miðist við vísitölu neysluverðs er því aðeins heimil að lánið sé til fimm ára hið minnsta.
Höfuðstóll láns breytist í hlutfalli við breytingar á vísitölu neysluverðs frá grunnvísitölu til fyrsta gjalddaga og síðan í hlutfalli við breytingar á vísitölunni milli gjalddaga. Skal höfuðstóll láns breytast á hverjum gjalddaga, áður en vextir og afborgun eru reiknuð út.”

Það er almennt á skjön við almenna lánastarfsemi að hvert lán sé sífellt að endurnýja sig með nýju láni. Það gerist þegar verðbætur eru lagðar ofan á höfuðstól á hverjum gjalddaga. Bæði verðbætist höfuðstóllinn og verðbótaþáttur hans (nýja lánið) svo og greiðast hærri vextir þar sem þeir reiknast af hærri höfuðstól (verðbótaþáttur vaxta).

Þarna erum alþingismennirnir sem setja lögin að brjóta gegn því sem segir hjá EFTA og ESB - til þess eins að bjarga lánastarfsemi banka. 

http://www.ruv.is/frett/verdtryggingin-hugsanlega-ologleg

Við staðgreiðslu verðbótanna færast verðbætur ekki á höfuðstólinn þar sem það er greiðslan sem er verðbætt og hún er greidd. Eftir stendur höfuðstóll að frádreginni afborgun sem felur í sér jafngreiðslu á höfuðstólnum auk greiðslu verðbóta á hverja afborgun og vexti og verðbætur á vexti. Það er sú leið sem hér er haldið fram að löggjafinn gerir ráð fyrir að farin sé með greiðslu verðbóta á greiðslu láns bæði á  afborganir og vexti. Höfuðstólsfærsla verðbóta hefur að mati undirritaðs enga lagastoð í núgildandi lögum um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001.

 

Sprenging í útleigu íbúða

Athugasemdir

[Sigurður Haraldsson, 26.7.2014 kl. 05:43]

Takk.

[Guðbjörn Jónsson, 26.7.2014 kl. 10:57]

Takk fyrir þessa greiningu Lísa. Það er einungis fáein atriði sem ég vilidi vekja athygli þína á, vegna þess að ég var á vettvangi þegar lög nr. 13/1979 voru í smíðum, veitti ráðgjöf við fyrstu erfiðeikana og benti strax á flest þau vafaatriði sem þú tiltekur í þessari úttekt. Við setningu þessara fyrstu almennu verðtryggingarlaga voru sett inn nokkur atriði er eingöngu vörðuðu tiltekna lánaflokka sem þá voru í gangi, sem hefðu orðið lántökum óviðráðanleg ef sérreglum hefði ekki verið beitt. Á þeim tíma voru t. d. margir með töluverðar upphæðir í 3ja mánaða víxillánum, vegna húsbygginga; lán sem stöðugt voru framlengd með nýjum víxlum. Þessi lán átti t. d. að færa yfir á skuldabréf með sérákvæðum um verðtryggingu og vexti af þeirri verðtryggingu sem legðist við höfuðstól.

Fyrst er það að ákvæði 33. gr. laga nr. 13/1979, snýr EINGÖNGU að lánastarfsemi Seðlabankans til viðskiptabankanna. Þau lán voru yfirleitt EINGREIÐSLULÁN, sem skýrir ákvæði þeirrar greinar um að verðbætur leggist við höfuðstól. Lánið greiddist í einni greiðslu hins lánaða höfuðstóls að viðbættri verðtryggingu. Lán þessi voru alltaf skammtímalán, þannig að verðtrygging var ekki yfir marga mánuði. Misnotkun þessa ákvæðis á almenn útlán viðskiptabankanna á afborgunarlánum, hefur alla tíð verið ólögleg.

Ákvæðið um VERÐBÓTAÞÁTT VAXTA, er einnig misskilið því það átti einungis að vera til skamms tíma, vegna mikillar verðbólgu. Þá, á þessum upphafsárum verðtryggingar, voru vextir reiknaðir í tvennu lagi. Talað var um GRUNNVEXTI, sem voru hinir skráðu vextir samkv. skilmálum skuldabréfsins á óverðbættan höfuðstól, sem færðir voru til greiðslu skv. greiðsluseðli afborgunar. Verðbætur lánsins (höfuðstólsins) og vextir á þær verðbætur, voru reiknaðar sérstaklega og sú upphæð lögð við höfuðstól með fyrirhugaðri lengingu lánstíma. Þetta var nokkuð flókinn útreikningur og var einungis látinn gilda um þau lán sem voru í gildi þegar verðtryggingin var sett á. En, vegna andstöðu Seðlabankans var ákvæðið ekki fellt út úr lögum árið 1985, þegar vaxtafrelsið var lögleitt.

Ég vek sérstaka athygli á því að ENGIN LEIÐ er að reikna sérstaklega verðbótaþátt á vexti skuldabréfa sem gefin hafa verið út eftir árið 1983, vegna þess að formþættinum um sérútreikning á verðbætur til vaxtaútreiknings var þá hætt hjá Reiknistofu bankanna og þaðan í frá reiknaði kerfið vexti á verðbættan höfuðstól með hlutfalls færslu í greiðslu afborgunar en mismunurinn lagður í sérstaka skrá, hliðtengda höuðstól. Á greiðsluseðli kemur þetta þannig út að samtala kemur um óverðbættan höfuðstól. Önnur samtala þar sem verðbótauppsöfnun er tilgreind og þriðja samtalan þar sem verðbótauppsöfnun er bætt við óverðbættan höfustól og sagt EFTIRSTÖÐVAR MEÐ VERÐBÓTUM.

[Sigurður Haraldsson, 6.8.2014 kl. 07:15]

Sæl ein spurning. "III. Verðtryggð útlán. 4. gr.Verðtrygging láns með ákvæði um að höfuðstóll þess miðist við vísitölu neysluverðs er því aðeins heimil að lánið sé til fimm ára hið minnsta. Höfuðstóll láns breytist í hlutfalli við breytingar á vísitölu neysluverðs frá grunnvísitölu til fyrsta gjalddaga og síðan í hlutfalli við breytingar á vísitölunni milli gjalddaga. Skal höfuðstóll láns breytast á hverjum gjalddaga, áður en vextir og afborgun eru reiknuð út.” Hvenær voru þessi lög sett?

[Björn Sig. (IP-tala skráð) 6.8.2014 kl. 20:40]

Lög um vexti og verðtryggingu tóku gildi 26. maí 2001.

Lög nr.38/2001 13.gr. er alveg kýr skýr,"og þar sem umsamið eða áskilið er að greiðslurnar skuli verðtruggðar"

Allar greiðslur skulu verðbættar í hverjum mánuði, og greiðast þá, bannað er að hlaða hluta verðbóta og hluta vaxta ofan á höfuðstól, átta mig ekki á í hvaða lög þú ert að vitna, en lög 38/2001 eru lögin sem eru í gildi í dag. Og þegar lánveitandinn er búinn að fá allar greiðslurnar,verðbættar er hann búinn að fá lánið að fullu verðbætt til baka.